تشکیک در سند حدیث کساء
چنان که آمد تواتر حدیث کساء مورد اتفاق شیعه و سنی است؛ جز نزد عده ای که برای حفظ شأن خلفای خود از جاعلان حدیث دربار بنی امیه تقلید میکنند. اما نویسنده کتاب در پژوهش سند حدیث مینویسد:
این رویداد از نظر سند هیچ گونه خدشه ای را نمیپذیرد و محدثان بزرگ، آن را در کتب معتبره خود نقل کرده اند و این حدیث اصطلاحاً مستفیض است.1
صدر و ذیل این گفتار ناسازگار است. زیرا حدیث مستفیض از اقسام خبر واحد است و مترتب بر خبر واحد جز ظنّ نیست و ظنّ در معرض خدشه است. مستفیض خواندن حدیث کساء تازگی ندارد و صالحی نجف آبادی در مقاله ای در سال 1338 چنین ادعایی را مطرح کرده است:
مستفیض است: بنابر آنچه گفتم که قصه کساء در خلوت اتفاق افتاده، سند حدیث کساء متواتر نیست؛ زیرا ناقلان اصلی آن منحصر به اصحاب کساء و ام سلمه (و بنابر احتمالی عمرو بن ابی سلمه) است و کسی را ندیده ام که در میان اصحاب کساء این قصه از رسول خدا و فاطمه نقل کرده باشد؛2 از این رو باید گفت راویان اصلی کساء چهار تن هستند: علی، حسنین و ام سلمه و چنین حدیثی را در اصطلاح مستفیض میگویند.3
کج اندیشی موجب جرئت دشمن
بطلان این گفتار و کج اندیشی در آن از جهاتی چند آشکار است:
الف) ادعای مقاله نسبتی بی ادبانه به صدیقه طاهره علیها السلام و ام سلمه بانوی بزرگوار پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله است و مستفیض خواندن حدیث با توضیح وی معنایی جز خدشه در عصمت امامان و نفی آن ندارد؛ زیرا بر آشنایان به علم درایة الحدیث و علم رجال الحدیث (حتی مبتدیان آنان) پوشیده نیست که تقسیم اخبار و احادیث معصومان علیهم السلام به متواتر و واحد و خبر واحد به مستفیض و غیر آن به اعتبار راویان از معصومان است تا صحت احادیث و وثاقت راویان معلوم گردد، نه صحت نقل خودِ معصوم. ساحت مقدس آن برگزیدگان از این اصطلاحات منزه است؛ زیرا اگر این اصطلاحات آنان را نیز فراگیرد، ارکان دین خدا بی اعتبار میشود و برای دشمنان اهل بیت ابزار نقد میگردد؛ چرا که او میتواند مدعی شود بالاتفاق کسی به غیر از پیامبر از وحی و نزول قرآن خبر ندارد با سرایت دادن آن اصطلاح و ابلاغ آن توسط رسول اکرم صلی الله علیه و آله از مصادیق خبر واحد میگردد. بدلیل عصمت و مقام نبوت و رسالت آن حضرت توهم تسری آن اصطلاح آشکارا باطل است و همچنین است درباره امامان معصوم علیهم السلام؛ در حالی که امامان بعد از امام حسین علیه السلام احادیث بسیاری را از پیامبر و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا صلوات الله علیهم نقل کرده اند که همه آنها خبر واحد و مرسل به شمار آمده و ظنی یا حتی بی اعتبار خواهند شد. درباره پیامبر صلی الله علیه و اله هیچکس، چه شیعه و چه سنی، این نسبت را روا نمیدارد. شاید علمای اهل سنت، که مطابق مذهبشان منکر عصمت امامان شیعه اند، جریان این اصطلاحات را درباره آن بزرگواران جایز بدانند، اما شیعه تربیت شده در مکتب قرآن و عترت چنین نسبتی را هرگز جایز نمیداند ؛ و تضاد آشکارا با عقائد شیعه دارد
ب) حتی خود کسانی که این خبر را مستفیض قلمداد کرده اند، اقرار داشته اند که این حدیث انکارناپذیر است و البته صالحی نجف آبادی در جزوه ای که در حقیقت توبه از مقاله پیشین است، مینویسد:
متواتر است؛ اگر چه قضیه کساء در خلوت واقع شده، بعداً مردم دیگر این قضیه را از حضرات معصومین یعنی خود اصحاب کساء و هم چنین از ام سلمه شنیده و برای دیگران نقل کردند و ناقلان آن به قدری زیاد هستند که از نقل آنان یقین حاصل میشود.4
نشانه ای از تأثر نویسنده «پژوهشی در حدیث کساء» از صالحی نجف آبادی
صالحی نجف آبادی بعد از ادعای مستفیض بودن حدیث کساء در همان مقاله مینویسد:
ولی ناگفته نماند که قراین زیادی در کار هست که کسی که به تاریخ آشنا باشد، در وقوع این قضیه هیچگونه تردیدی نمیکند و این قضیه بعداً به قدری معروف شد که آن روز را روز کساء گفتند و رسول خدا و علی و فاطمه و حسنین به اصحاب کساء ملقب گشتند. این بود اصل و ریشه داستان کساء.5
نویسنده پژوهشی درباره حدیث کساء همان مطلب را با تغییر مختصر در عبارت، و باز پس از ادعای مستفیض بودن روایت میآورد:
به هر حال، قراین بسیاری وجود دارد که اگر کسی با تاریخ اسلام آشنا باشد، نمیتواند در وقوع این این رویداد تردید کند. این رویداد در جامعه اسلامی به قدری معروف شد که روز وقوع آن روز کساء نامیده شد و پنج تن پاکی که مشمول عنایت الهی در آن روز شدند، به «اصحاب کساء» ملقب گردیدند.6
این نکته نشان میدهد که نویسنده بر اساس استدلال صالحی نجف آبادی حدیث کساء را مستفیض میداند؛ و به هر حال، مستفیض خواندن حدیث کساء جز انکار عصمت اصحاب کساء بر هیچ پایه ای استوار نخواهد بود؛ اعذنا الله من زلل الاقدام.
1پژوهشی درباره حدیث کساء، ص11.
2نویسنده خود را از دو نکته به تغافل زده است: 1) تبلیغ پیامبر صلی الله علیه و اله که هر روز به در خانهی فاطمهی زهرا علیها السلام میآمد و خطاب به اهل بیت میفرمود: السلام علیکم اهل البیت و رحمة الله و برکاته، و آیه تطهیر را قرائت میفرمود؛ 2) نقل جابر این حدیث را از فاطمه زهرا علیها السلام.
3مکتب تشیع، سال 1338 ، سه ماهه دوم ، دی ماه، ص72.
4جزوهی یک فضیلت بزرگ، ص9.
5مکتب تشیع، سال 1338 ، سه ماهه دوم ، دی ماه، ص72..
6پژوهشی دربارة حدیث کساء، ص11 و 12.
- ۹۱/۰۹/۰۳