نهادینه سازی حدیث کساء، تجلی فضائل «اهل البیت»
روش حکیمانه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در نهادینه سازی فضیلت حدیث کساء و در تجلی اعتقاد به اعلی مرتبه طهارت مشمولین عنوان ملکوتی «اهل البیت» ایجاب می کند فضیلت رویداد کسا باید در هسته آن جستجو شود و آن بیانگری آیه کریمه تطهیر و عصمت آن نخبگان آفرینش صلوات الله علیهم به عصمتی فراتر از عصمت سایر اولیاء مقربین پروردگار میباشد و این امر مهم به صریح کتاب و سنت و به حکم عقل رکنی از ارکان رهبریت و هدایت آن برگزیدگان آفرینش است. بنابر این، جنبه مهم این رویداد، تاریخیت آن نیست؛ بلکه عقیدتی بودن آن است. بنابر این، ایجاد باور و اعتقاد عمومی در امت اسلامی به بیانگری آیه تطهیر درباره عصمت و طهارت مشمولین عنوان اهل البیت امری ضروری میباشد؛ زیرا این عصمت رکنی از ارکان رهبریت و امامت جهانیان تا روز واپسین است.
به صریح کرایم آیات و سنت قطعیه، رسول الله و ائمه معصومین صلوات الله علیه و علیهم افضل اولیاء مخلص پروردگارند، تکریم خدای متعال به پنج تن اصحاب کساء، نزول آیه تطهیر و پیوند گسست ناپذیر اصحاب کساء، روشنگر فضیلتی از اهل این اجتماع میباشد که نصیب احدی از اولیاء الهی نشده است.1 این واقعه یکی از استثنایی‌ترین مقاطع تاریخ زندگی رسول الله صلی الله علیه و آله در زمینه تجلی فضائل نخبگان آفرینش و پیشوایان اسلام است. دور از تدبیر حکمت و شأن خاتم الانبیاء و آورنده دین جهانی است این رویداد با عظمت افتخار آفرین را نهادینه ننماید. به این جهت است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله با جمع آنها در زیر یک پوشش و با دعایش در حق آنها از سایرین ممتاز نمود و به روشنی نشان داد این رویداد یک حقیقت و فضیلت مسلّم عقیدتی و تذکر به آن ماندگار است.
بقای اعتقاد به این رکن در گرو نهادینه شدن این فضیلت اصحاب کسا بر سایرین در امت اسلامی میباشد. منشور عصمت و طهارت در رهبریت اسلام و جهانیان نقشی بسیار مهم دارد؛ چنانکه در آیه کریمه
أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدى فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (یونس : 35)
آیا کسی که به سوی حق راهنمایی میکند، برای پیروی شایسته تر است یا کسی که راه نمییابد، مگر اینکه هدایت اش کنند؟ شما را چه شده؟ چگونه حکم میکنید؟
به طور شفاف بیان شده است و این اقتضا را دارد در جوامع اسلامی نهادینه و پایدار بماند.
حکمت ربانی و مشیت الهی بر این تعلق گرفته که مبدأ منشور عصمت و طهارت اهل البیت که فراتر از عصمت انبیاء علیهم السلام است، از خانه‌ای باشد که خانه بانوی تربیت یافته کانون نبوت و مدافع پایدار ولایت و فضائل اهل بیت علیهم السلام، و روشنگر حق از باطل مشخصه و تمایزیش از سایر بانوان میباشد،2 و ختم آن در خانه فاطمه سلام الله علیها باشد که بهترین زنان دنیا و آخرت است به توضیحی که بیان خواهد شد. بر کسی پنهان نیست ام سلمه کریمه بانوان رسالت بعد از حضرت خدیجه علیها السلام، و امانتدار امیرالمؤمنین و فاطمه و حسنین صلوات الله علیهم، و مدافع پایدار فضائل اهل بیت علیهم السلام بود و در سایر کمالات اخلاقی و عبادی و اعتقادی افضل بانوان رسالت بود.3 علامه مامقانی در کتاب تنقیح المقال گوید: حال ام سلمه در جلالت اشهر از آن است که ذکر شود و آشکارتر از آن است که نوشته شود.4
تکرار قرائت آیه تطهیر و مخاطب قرار دادن مشمولین عصر نزولش با تکرار تشکل آن انجمن قدسی اقدامی در جهت نهادینه سازی آن فضیلت و هدایت امت به معرفت مقام والای طهارت و عصمت است؛ فضیلتی که درباره کسی از اولیاء خاص بیان نشده است. پس بسیار به جا است این فضیلت از جایگاه بلند گسترش یابد و حکمت، امانت و صداقت نبی اکرم صلی الله علیه و آله در رساندن حقایق دینی ایجاب می‌کرد تبیین فضیلت نزول آیه تطهیر و قضیه کساء توسط ایشان نهادینه شود تا جامعه اسلامی از بهره آن فضیلت در اصلاح دنیا و آخرت محروم نماند. رسول الله صلی الله علیه و آله در نهادینه کردن این رویداد مهم جاودانه روشی بسیار حکیمانه داشته است؛ تکرار قرائت آیه تطهیر در مقابل منزل علی و فاطمه علیها السلام و تشکیل مجدد آن محفل قدسی در خانه فاطمه صلوات الله علیها.
این رویداد را در جامعه اسلامی پیامبر خدا به روش حکیمانه خود چنان تبلیغ کرد و به قدری معروف گردانید و در نهادینه کردن و پایدار ماندن آن در میان امت خویش سعی وافر نمود، که روز وقوع آن، روز کساء نامیده شد5 و پنج تن پاکی که مشمول عنوان «اهل بیت» و عنایت خاص الهی در آن روز شدند به «اصحاب کساء» ملقب گردیدند، و ماهها در هر سپیده دم به در خانه فاطمه سلام الله علیها می‌آمد و آنها را مخاطب قرار می‌داد و میفرمود:
السلام علیکم اهل البیت و رحمة الله و برکاته الصلوة یرحمکم الله إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً 6
بدیهی است آمدن حضرت هر سپیده دم به در خانه آنها برای تعیین اهل البیت بوده نه دعوت و تشویق آنها به نماز و این واضح به هر صاحب عقل سلیم است (گرچه این در جای خود بسیار مهم است، اما اینجا محل بحث از آن نیست)؛ و این تکرار هر سپیده دم رسول الله صلی الله علیه و آله السلام علیکم یا اهل البیت با تلاوت آیه تطهیر، و ترویج و تبلیغ آن رویداد مهم در تاریخ اسلام توسط آن حضرت جز پایدار ماندن و نهادینه شدن آن در جوامع اسلامی هدفی متصور نمی‌باشد.
با تشکیل مجدد آن محفل قدسی در خانه فاطمه صلوات الله علیها .به ذکر این فضیلت استمرار بخشید. نزول آیه تطهیر در شأن فاطمه و پدرش و شوهرش و فرزندانش میباشد. حدیث کساء دلیل متقن به برتری آن بانوی مکرمه بر تمام زنان عالمیان ملقبه به سیدة نساء العالمین است. آن بزرگوار دختر صاحب نبوت کبری خاتم الانبیاء و همسر صاحب ولایت عظمی و ام الائمة النجباء است؛ پس بسیار شایسته است نهادینه شدن و استمرار ذکر این رویداد مهم وحیانی از خانه‌ای باشد که مهبط ملائک و کانون علم و فضیلت است، و از خانه‌ای و به نام شخصیتی ذکرش تداوم یابد خدای تعالی وجود مقدسش را تمام و کمال به فضل پروردگار خیر و رحمت قرار داده چنان چه خدای تعالی در مقام تسلی خاطر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در برار زخم زبانهای دشمنان می‌فرماید:
إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ (الکوثر : 1)
همانا ما کوثر و خیر و برکات فراوان را بر تو عطا کردیم.
علامه سید عبدالحسین شرف الدین که از مفاخر عالم تشیع است چنین توضیح می‌دهد: علما از تکرار قضیه کساء تکرار نزول آیه تطهیر را احتمال داده‌اند، صحیح در نزد ما این است آیه تطهیر بیش از یک بار نازل نشده ولی حکمت صادق و امین در رسائی و بلاغ اشکار این امر مهم تکرار قضیه کساء را می‌طلبید، یک در خانه‌ام سلمه بعد از نزول آیه تطهیر و ابلاغ آن باهل و مخاطبین آیه که (عترت طاهره‌اند) و بار دیگر در خانه فاطمه سلام الله علیها گردهمائی کساء را (رسول الله صلی الله علیه و آله) تشکیل داد، در هر بار دور از مردم در زیر کسا و جمع می‌کرد و آیه را به مخاطبینش تلاوت می‌کرد، تا با نهادینه کردن قضیه کساء شبهه کج اندیشان را دفع نماید7 و به تکرار قضیه کسا در خانه فاطمه سلام الله علیها در روایت از واثلة ابن الاسقع اشاره صریح شده در مصادر معتبر عامه نقل کرده‌اند.8
1مراجعه شود به بحارالانوار، ج 37، ص 35 و ج 44، ص 369 علل الشرایع، ص 224 و 225، سفینة البحار، ج 7، ص 480.
2 البته در روایات عامه بغیر از روایات متواتر از ام سلمه روایات دیگری از نزول آیه تطهیر غیر از منزل ام سلمه نقل شده است. از این روایات آن چه به صحتش تصریح کرده‌اند، روایت عایشه است که در تفسیر آیه مباهله نقل کرده‌اند: «قالت عائشة: خرج النبی صلی الله علیه و آله و سلم غداة و علیه مرط مرّحل من شعر أسود، فجاء الحسن فادخله معه، ثمّ جاء الحسین فادخله معه، ثم جاءت فاطمة فادخلها معه، ثم جاء علی فادخله معه ثم قال: «انّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً ». (تفسیر الکبیر، ج 8، ص 80، شواهد التنزیل، ج 2، ص 33 : عایشه گوید: صبحگاهی رسول خدا از منزل خارج شد در حالی که عبایی نقشدار از موی سیاه در برداشت، هر یکی حسنین و فاطمه و علی را داخل آن نموده بعد آیه تطهیر را خواند.) در این حدیث جز اظهار نزول آیه تطهیر آن معصومان و بیان فضیلت آنها به مطلب دیگر اشاره‌ای هم ندارد.
در روایت دیگر از او درباره جنگ جمل و از دخالتش در آن جنگ ویرانگر سوال کردند (با تأسف) جواب داد: این یک تقدیر الهی بود و هنگامی که درباره علی علیه السلام از او سؤال کردند گفت: آیا از من درباره کسی سوال می‌کنی که محبوبترین مردم در نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بود، و از کسی می‌پرسی که همسر محبوبترین مردم نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بود، من با چشم خود علی و فاطمه و حسن و حسین را دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله آنها را در زیر لباسی جمع کرد و فرمود: خداوندا اینها خاندان من و حامیان من اند رجس را از آنها ببر و از آلودگیها هرچه کامل‌تر پاکشان فرما، گفت: فقلت یا رسول الله أنا من اهلک، قال تنحی فإنک علی خیر. گفتم یا رسول الله من هم اهل تو هستم فرمود دور باش، تو بر نیکی هستی.(شواهد التنزیل، ج 1، ص 38) در این روایت جز به فضیلت علی امیرالمؤمنین علیه السلام و جز دعا متخذ از آیه تطهیر در حق او و فاطمه و حسنین صلوات الله علیهم و به اقرار آشکار عایشه بر این که وی از اهل آن حضرت نبوده و حظی از این دعا ندارد اشاره‌ای به مطلب دیگر ندارد.
و اما در روایت اسماعیل بن عبدالله بن جعفر الطیّار از پدرش نقل میکند هنگامی که رسول خدا دید رحمتی از آسمان فرود آید، فرمود: چه کسی میخواهد او را دنبال کسی بفرستم؟ چه کسی میخواهد او را دنبال کسی بفرستم؟ زینب گفت: من یا رسول الله. فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین را برایم بخوان، حسن را در سمت راست و حسین را در چپش و علی و فاطمه را در رو به روی خود قرار داد و گفت خدایا به هر پیامبر اهلی هست اینان اهل من می‌باشند. پس خدای تعالی آیه تطهیر را نازل نمود. زینب گفت: آیا من هم با شما داخل شوم؟ پیامبر فرمود: در جای خود باش تو به خیر هستی انشاء الله «انک مکانک فانک علی خیر ان شاء الله». (شواهد التنزیل، ج 2، ص 32)
اگر چه این احادیث منقول در کتب اهل سنت و غیر اینها هر یکی به نوبه‌ی خود خبر واحدند، در مقابل حدیث متواتر کتب شیعه و سنی از ام سلمه و ائمه معصومین صلوات الله علیهم تعارض چندانی ندارند و ممکن است تکرارهای مکرر قرائت آیه باشد. به هر حال از جهت مجادله به احسن مفیدند، و با دقت نظر برگشت همه این روایات به روایت ام سلمه میباشد چنان چه شیخ مفید در این باره می‌گوید:
اصحاب حدیث، روایت کرده‌اند که درباره آیه تطهیر از عمر سؤال شد و او گفت در این باره از عایشه سؤال کنید و عایشه در پاسخ گفت: این آیه در خانه خواهرم ام سلمه نازل شده است؛ پس در این باره از او سؤال کنید که در زمینه این آیه از من داناتر است. (الفصول المختاره، ص 53 و 54)
3بحارالانوار، ج 22، ص 221، ریاحین الشریفة، ج 2، ص 288 تا 304.
4مأخذ السابق، ص 288.
5الغدیر 3، ص 405 و ج 4، ص 40.
6بحارالانوار، ج 35، ص 209، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج 1، ص 249 و226. شواهد التنزیل 2، ص11، و 50 و 51، الامالی للشیخ المفید، ص 318 الاملای للشیخ الطوسی ص 387 و 819
7موسوعة الامام السید عبدالحسین شرف الدین، الکلمة الفراء فی تفضیل الزهراء علیها سلام، ج 5، ص 21.
8همان، از مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 107، جامع البیان الطبری، ج 1، ص 297، درالمنثور، ج 6، ص 605، رشفة الصادل ص 30، و ابن ابی شیبة و ابن ابی خاتم طبرانی و بیهقی در سنن خود و حاکم در مستدرک تصحیح نموده است.
